انواع روش های درمانی طب سنتی

معرفی طب سنتی و انواع روش های درمانی طب سنتی

آیا می‌دانید که تقریبا یک چهارم از داروهای مدرن، منشاء طبیعی دارند و پیش‌تر از آن‌ها در طب سنتی استفاده می‌شده است؟

توجه به داروهای گیاهی و استفاده از درمان های سنتی، از گذشته‌های دور مورد توجه انسان بوده است

و شاید یکی از دلایل آن را بتوان عجین بودن انسان با طبیعت دانست.

 

 

طب سنتی، بیش از هر چیز، بر اصل پیشگیری تاکید دارد و علت بسیاری از بیماری‌ها را بر هم خوردن تعادل اخلاط و مزاج می‌داند.

اغلب درمان‌های طب سنتی بسیار ساده و در دسترس هستند. اما این موضوع نباید مایه غفلت از مراجعه به فرد متخصص و استفاده به جا از داروها شود.

 

 

تاریخچه طب سنتی

واقعیت این است که تاریخ پیدایش طب با باید تاریخی به طول زندگی بشر داست.

 

ابتلای انسان به انواع بیماری‌ها باعث شد که بر اساس یک غریزه طبیعی و در پی چاره‌جویی، به طور تجربی، اولین اقدامات درمانی را انجام دهد.

 

بر اساس کتیبه‌های دوران «این شآن» چین (قرن ۱۶-۱۱ ق. م)، بیش از سه هزار سال پیش،

 

روی استخوان‌ها یا لاک لاک‌پشتان، موضوعاتی مربوط به پزشکی و بیماری‌ها نگاشته شده است.

 

پس از آن، درسلسله‌های بعدی چین مانند سلسله جئو، هان و… علم طب شکل مدون‌تر و کامل‌تری پیدا کرد.

 

تا جایی که علم جراحی در سلسله «هان»، سطحی نسبتاً عالی داشت.

 

شواهد تاریخی طب سنتی

 

اما شواهد تاریخی نشان می‌دهند که اولین آثار مکتوب پزشکی، از ایران برخاسته و مربوط به ۷۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح و شخصی به نام تریتا است.

 

پس از آن، واژه طب را در مکتب مزدیسنای زرتشت پیامبر می‌بینیم.

 

در جریان حمله اسکندر به ایران، بخشی از کتب با ارزش پزشکی به یونان منتقل گشت و توسط دانشمندان این کشور ترجمه شد.

 

همین موضوع باعث شد که بعضی اصول طب یونانی؛ مثل توجه به اخلاط چهارگانه، برگرفته از طب سنتی ایران باشد.

 

البته در دوره اسلامی، شاهد گسترش و به قدرت رسیدن دوباره طب سنتی در ایران هستیم.

 

بنای دانشگاه گندی شاهپور در جنوب شرقی دزفول و ظهور ستارگان طب سنتی ایران، مانند ابوعلی سینا، رازی، سید اسماعیل جرجانی و… گواه این امر است.

 

در جریان جنگ‌های صلیبی، طب سنتی از ایران به اروپا منتقل شد. یکی از کتبی که مرجع آموزش پزشکی در غرب بوده و است، کتاب قانون ابن سینا است.

 

بعدها با نفوذ غرب در دوران صفویه و قاجاریه، استفاده از طب سنتی ایران به تدریج کمرنگ شد و جای خود را به سیستم درمانی غربی و داروهای شیمیایی داد.

 

تعریف طب سنتی

 

سازمان جهانی بهداشت WHO در سال ۱۹۷۸ طب سنتی را اینطور تعریف می‌کند:

 

مجموعه‌ای است از دانسته‌ها، مهارت‌ها و اعمال که بر پایهٔ نظریه‌ها، باورها و تجربه‌های بومی فرهنگ‌های مختلف است؛

 

خواه قابل شرح باشد یا نباشد، که در بهداشت و همچنین پیشگیری، تشخیص، بهبود و مداوای بیماری‌های جسمی و ذهنی مورد استفاده قرار می‌گرفتند

 

و به صورت گفتاری یا نوشتاری از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است.

 

طبق این تعریف، طب سنتی، ریشه‌هایی قوی در فرهنگ و تمدن یک جامعه دارد، در حالی که طب مدرن بیش از هر چیز، مبتنی بر شواهد است.

 

از آنجا که شرایط فرهنگی و تاریخی نواحی مختلف دنیا متفاوت است، طب سنتی هم در هر کشور، شیوه‌های خاص خود را دارد.

 

در سال ۲۰۰۰، سازمان جهانی بهداشت برای طب سنتی تعریف دقیق‌تری ارائه داد که به این شرح است:

 

طب سنتی واژه‌ای کلی است که هم به سیستم‌های طب سنتی مانند طب سنتی چین،

 

آیروودای هند، طب یونانی، عربی و هم به انواع مختلف طب بومی اطلاق می‌شود.

 

درمان‌های طب سنتی شامل

 

دارو درمانی  (استفاده از گیاهان دارویی، اجزای حیوانی و معدنی)

 

و روش‌های غیردارویی (مانند طب سوزنی، ماساژ، درمان‌های روحی روانی) است.

 

در مجموع شامل کلیه‌ اقدامات بهداشتی، رویکردها، اطلاعات و باورهایی است که به اشکال مختلف دارویی و غیردارویی،

 

برای حفظ سلامتی و همچنین درمان، تشخیص و پیشگیری از بیماری‌ها به کار می‌روند.

 

در صورتی که این اعمال جزیی از سنت یک کشور یا در بطن سیستم خدمات پزشکی رسمی آن کشور نباشد،

 

واژه‌های مکمل، جایگزین، غیرمتعارف یا موازی به کار می‌رود.

 

برخی از انواع طب سنتی که در دنیا رواج دارند، عبارتند از:

 

طب سنتی چینی، طب سنتی ایران، طب سنتی هند، طب تبتی، طب آیورودا، هومیوپاتی و…

 

طب اسلامی چیست؟

 

تعاریف مختلفی درباره طب اسلامی وجود دارد که عبارتند از:

 

1. برخی استنباط فقهی از آیات قرآن و روایات ائمه (ع) در مسائل پزشکی را اساس این طب می‌دانند.

این گروه معتقدند طب اسلامی، نحوه‌ای از طبابت است که در آن شیوه‌های درمانی را می‌توان با رویکرد قرآنی و بر اساس سیره معصومین (ع) دنبال کرد.

 

2. برخی طب سنتی را ذاتا همان طب اسلامی می‌دانند در‌این‌باره به احادیث صادر شده از ائمه (ع)مربوط به

اخلاط اربعه و درمان‌های آن‌ها بر ‌اساس تفاوت مزاج‌ها استناد می‌کنند.

 

3. برخی قائل به وحیانی بودن طب اسلامی نیستند و این طب را محصول دانش بشری و کسب تجربه تدریجی از سوی حکما و دانشمندان مسلمان می‌دانند.

طبی که در دوران شکوفایی علوم وفنون در جهان اسلام شکل گرفته و راه تکامل ار طی می‌کند.

 

4. برخی طب اسلامی را نحوه‌ای از تفکر طب می‌دانند که در آیات و روایات اسلامی مستتر است.

این گروه معتقدند که آنچه از آیات و روایات به دست می‌آید یک نظام جامع طبی و درمانی نیست،

اما نکاتی در آن وجود دارد که می‌تواند منبع الهامات و مکاشفات فراوان در موضوعات طبی باشد.

 

در واقع این گروه تمرکز خود را بر تفسیر متون دینی در موضوع طب قرار می‌دهند.

در میان این تفاوت آراء، برخی، این تعریف کلی و جامع را برای طب اسلامی، مناسب‌تر می‌دانند:

 

طب اسلامی، تبلور تفکرات انبیاء و ائمه (ع) و سیره آن‌ها پیرامون طب و بهداشت

 

و استفاده از قانونمندی‌های حاکم بر نظام طبیعت، تجربیات حکما در این راستا و بهره‌گیری از الهام و اشراق است.

 

تفاوت طب سنتی با طب اسلامی

 

میان طب سنتی و اسلامی مشترکات زیادی وجود دارد، برای مثال توجه به موضوع مزاج و سبک تغذیه در هر دو بسیار مورد توجه است،

 

اما در عین حال، این دو مکتب طبی، تفاوت‌هایی هم با هم دارند که بعضی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

 

1. در طب سنتی استفاده از عرقیجات گیاهی مجاز است، در حالی که طب اسلامی آن را تایید نمی‌کند.

 

دلیل این موضوع آن است که در فرایند تهیه عرق گیاهان، مواد سمی یا الکلی ایجاد می‌شود که برای بدن مضر است.

 

2. در طب سنتی توصیه می‌شود که روغن کنجد جایگزین سایر روغن‌های مصرفی شود،

 

اما طب اسلامی، مصرف زیاد روغن کنجد و فراورده‌های آن مانند ارده را باعث فراموشی، آلزایمر و زوال عقل می‌داند.

 

در طب اسلامی درباره روغن کنجد فقط یک روایت وارد شده که برای رفع سردرد پیامبر(ص) در بینی می‌چکاندند.

 

روغن برگ درخت زیتون، روغن شحم گاوی، روغن زرد گاوی و گوسفندی و روغن دنبه، از روغن‌های مورد تایید در طب اسلامی هستند.

 

3. در طب سنتی مصرف دمنوش سیب و به خشک توصیه می‌شود، اما طب اسلامی مصرف میوه‌ها را همراه با آب یا بعد از آن‌ها بسیار مضر می‌داند.

 

در طب اسلامی، مصرف انواع سویق‌ها؛ مانند سویق به و سیب به صورت خشک و بدون آب توصیه می‌شود.

 

4. در طب سنتی، چندان به مصرف شیر توصیه نمی‌شود، اما طب اسلامی، شیر را غذایی کامل و بسیار مفید می‌داند.

 

5. در طب سنتی برای رفع کم‌خونی، استفاده از کفگیر آهنی، آهن تاب و قرص آهن توصیه می‌شود.

 

در حالی که طب اسلامی، آهن را نجس، رجس و مسخ توصیف می‌کند.

 

این موضوع تا حدی است که در طب اسلامی توصیه می‌شود در صورت دست زدن به آهن هم دست‌های خود را بشویید.

 

در عوض، طب اسلامی برای رفع کم‌خونی، مصرف قرص خون و ترکیب سه شیره را موثر می‌داند.

 

6. در طب سنتی توصیه به مصرف گیاهان دارویی مبنای تجربی دارد.

 

 

یعنی گیاهانی که بر اثر تجربه، اثربخش بوده‌اند، تجویز می‌شوند، اما طب اسلامی تنها گیاهانی را توصیه می‌کند که معصومین (ع) آن‌ها را تجویز کرده‌اند،

 

چون ریشه علم آن‌ها فراتر از تجربه بشری است و منبع الهی دارد.

 

7. برخلاف طب سنتی، در طب اسلامی، استفاده از لبو و چغندر و شکر حاصل از آن به شدت نهی شده است.

 

در حالی که برگ چغندر؛ به صورت تازه یا خشک شده، بسیار سفارش شده و فواید زیادی دارد.

 

اصول طب سنتی

 

پایه‌های طب سنتی بر مبنای توجه به صحاح سته یا اصول شش‌گانه سلامت استوار است.

 

این اصول شامل هوا، نوشیدنی‌ها و خوارکی‌ها، خواب و بیداری، حرکت و سکون، احتباس و استفراغ و حالات روحی فرد است.

 

برای داشتن یک زندگی سالم، رعایت اصول شش‌گانه طب سنتی، ضروری است و هر کدام از آن‌ها که دچار نقص شوند،

 

باعث فاصله گرفتن فرد از سلامتی خواهد بود.

 

از دیگر اصول طب سنتی، شناخت اخلاط اربعه است

 

خلط، ماده‌ای روان و مرطوب است. این ماده، در مرحله اول هضم غذا به وجود آمده و پس از آن، در رگ‌ها جریان پیدا می‌کند.

 

این چهار خلط یا به عبارت دیگر چهار طبیعت عبارتند از:

 

خون، صفرا، سودا و بلغم

 

رمز سلامتی، وجود تعادل میان اخلاط چهارگانه است.

 

عواملی مانند فصل، تغذیه، آب و هوا، جنسیت و…می‌توانند روی اخلاط اثر بگذارند. با توجه به این موارد،

 

هر خلط مشخصه‌های خاص و منحصربفرد خود را دارد.

 

دم،

مربوط به فصل بهار و نماینده شور و اشتیاق و کودکی است. عنصر هوا ارتباط مستقیم با خلط دم دارد.

 

صفرا

مربوط به فصل تابستان است و نماینده حالت خشم و دوران جوانی است. عنصر آتش در ارتباط مستقیم با خلط صفرا است.

 

سودا

به فصل پاییز مربوط می‌شود و نماینده حال غم و دوران میانسالی است. عنصر طبیعی مرتبط با آن خاک است.

 

بلغم

مربوط به فصل زمستان و دوران سالمندی و نماینده حال رخوت در وجود فرد است. عنصر طبیعی این خلط، آب است.

 

علاوه بر این‌ها، گاهی اختلال خلط در ارگان‌های مختلف بدن، متفاوت است.

 

برای مثال ممکن است فرد، معده‌ای با غلبه خلط دم و قلبی با غلبه خلط سودا داشته باشد که تشخیص این موارد بر عهده پزشک است.

 

باید توجه داشت که خلط و مزاج، دو مفهوم متفاوت هستند. در واقع، مزاج‌ها بر اساس اخلاط تعریف می‌شوند.

 

ازیاد یا کمبود یک خلط، موجب عدم تعادل در بدن شده و تغییراتی قابل پیش‌بینی در بدن فرد رخ خواهد داد

.

گاهی غلبه خلط، گاهی سوء‌مزاج و در بعضی موارد هر دوی این‌ها باعث بروز بیماری می‌شوند.

 

تقسیم بندی بیماری ها در طب سنتی

 

در طب سنتی، بیماری‌ها به دو دسته اصلی و تقسیم می‌شوند.

 

بیماری‌های ساده

بیماری‌های مرکب

 

بیماری‌های ساده هم در سه گروه دسته‌بندی می‌شوند:

 

  ۱.بیماری‌های سوء ترکیبی

 

در این بیماری‌ها، ساختار عضوی از بدن، شکل غیرطبیعی دارد که خود به سه دسته تقسیم می‌شوند:

 

شکل ظاهری عضو ایراد دارد؛ مانند پاهای چنبری

 

اندازه عضو دچار ایراد است؛ مثلا بلندتر بودن یک پا از دیگری به طور مادرزادی

 

تعداد عضو حالت غیرطبیعی دارد؛ مثلا داشتن ۶ انگشت

 

  ۲.بیماری‌های تفرق و اتصال

 

در این بیماری‌ها، پیوستگی بافتی در اعضای بدن دچار اختلال شده است.

 

این موضوع هم دو حالت دارد، گاهی پیوستگی بافتی در اعضا بر اثر جراحت و زخم‌ها از بین رفته و گاهی،

 

پیوستگی باقتی به شکلی ناموزون ایجاد شده است؛ مانند بد جوش خوردن یک استخوان بعد از شکستن.

 

 ۳.بیماری‌های سوء مزاجی

 

سوء مزاج یعنی خارج شدن مزاج از حال تعادل که موجب بیماری شخص می‌شود.

 

برای تشخیص سوء‌ مزاج، ابتدا باید مزاج طبیعی شخص، به درستی تشخیص داده شود تا اقدامات درمانی، موثر واقع شود.

 

بیماری‌های مرکب

 

دسته دوم بیماری‌ها، بیماری‌های مرکب است که از ترکیب دو یا چند بیماری ساده رخ می‌دهد.

 

بهترین مثال برای بیماری مرکب، آبسه است. در این حالت، هم پیوستگی طبیعی بافت مختل می‌شود،

 

هم سوء ترکیب رخ می‌دهد و هم سوء ‌مزاج باعث ایجاد بیماری شده است.

 

مزاج شناسی در طب سنتی

 

مزاج شناسی یکی از مباحث کلیدی در طب سنتی است.

 

با شناخت درست مزاج می‌توان تشخیص درستی درباره علت برخی بیماری‌ها و نوع درمان ارائه داد.

 

مواردی مانند نوع تغذیه، میزان استراحت و حالات روحی روانی فرد ارتباط مستقیمی با مزاج او دارند.

 

توجه به علائم ظاهری فرد مانند رنگ پوست، حالت مو، میزان رشد موها، حجم عضلات بدن، حالات روحی و… می‌توانند در شناخت مزاج موثر باشند.

 

به علاوه، مواردی مانند رنگ‌پریدگی یا برافروختگی چهره، کم‌خوابی، بی‌حوصلگی، تندخویی، جوش صورت و… هم می‌توانند نشان‌دهنده سوء مزاج باشند

 

که باید اقدامات درمانی لازم در مورد آن‌ها صورت گیرد.

 

هر آنچه در اطراف خود می‌بینید؛ اعم از انسان‌ها، حیوانات، جمادات و… مزاج دارند. با شناخت مزاج می‌توان با انتخاب یک رژیم غذایی مناسب با مزاج،

 

تعادل را در روح و جسم، حفظ کرد.

 

در علم مزاج شناسی، تمام مواد غذایی با توجه به گرمی، سردی، تری یا خشکی خود طبقه‌بندی می‌شوند.

 

در این میان، چهار مزاج اصلی عبارتند از:

گرم و تر

گرم و خشک

سرد و تر

سرد و خشک

 

مشخصات ظاهری مزاج گرم و تر

مهم‌ترین خصوصیات ظاهری و رفتاری این افراد عبارتند از:

 

دارای استخوان‌بندی درشت و عضلانی و بدنی تنومند و پر گوشت هستند.

رنگ پوست آن‌ها مایل به قرمز است.

موهایی ضخیم، چرب و پرپشت دارند.

از لحاظ بدنی، فعال و دارای حافظه و استقامت بدنی خوبی هستند.

دارای بدن گرم و مویرگ‌هایی برجسته روی پوست هستند.

پوستی نرم و متعادل دارند.

قاعدگی‌های دردناک در خانم‌های این مزاج رخ می‌دهد.

از نظر رفتاری، جسور، هیجانی، بذله‌گو، خیالباف شاد و عاطفی هستند و شخصیتی انعطاف‌پذیر، متقاعدکننده و دوستانه دارند.

 

مشخصات ظاهری مزاج گرم و خشک

مهم‌ترین خصوصیات ظاهری و رفتاری این افراد عبارتند از:

 

مفاصل درشت و محکم و چشمانی درشت دارند.

دارای پوست خشک هستند.

موهایی زبر و کم پشت دارند.

 

به لحاظ فیزیکی، بسیار فعال و از نظر ذهنی، بسیار دقیق و منظم هستند.

از نظر رفتاری، سخاوتمند، زیرک و عاطفی هستند. زود عصبانی می‌شوند و مدام از این شاخه به آن شاخه می‌پرند.

دارای حافظه قوی و اشتهای خوب هستند.

 

مشخصات ظاهری مزاج سرد و تر

مهم‌ترین خصوصیات این افراد عبارتند از:

 

از نظر استخوان‌بندی، درشت و چاق هستند.

ویژگی اصلی ظاهری آن‌ها، داشتن توده چربی و چاقی است.

پوست روشن، سرد، نرم و مرطوب دارند.

دارای موهای نازک، چرب و روشن هستند.

 

چشم‌های درشت و تن صدای زیر دارند.

دارای استقامت فیزیکی کم و فعالیت ذهنی آهسته هستند.

از نظر رفتاری، افرادی ترسو، احساسی و خجالتی هستند. شخصیتی آرام دارند و شنونده‌های خوبی هستند.

استعداد اضافه وزن دارند.

 

مشخصات ظاهری مزاج سرد و خشک

 

بدنی استخوانی با مفاصل کوچک دارند و باریک اندام و لاغر هستند.

 

دارای پوست سرد و خشک با بافت ریز هستند.

دارای چشم‌هایی کوچک و صدایی ملایم هستند، البته سریع صحبت می‌کنند.

موهای نازک، خشک، تیره و زبر دارند.

حافظه کوتاه مدت خوبی دارند.

دارای اشتهای متغیر هستند.

از نظر روحی، حالتی بی‌قرار دارند و حساس و شکننده، ترسو و مضطرب هستند.

از نظر فیزیکی، با ثبات، منظم و فعال هستند.

تمایل به بی‌خوابی دارند.

تجربه افسردگی در دوران قاعدگی برای خانم‌ها اتفاق می‌افتد.

از نظر رفتاری، اهل مدیریت، متفکر و تحلیل‌گر هستند.همچنین دارای تفکر هنری و کمال‌گرا هستند.

 

روش های درمان در طب سنتی

 

در طب سنتی، تنوع زیادی درباره روش‌های درمانی وجود دارد. البته در بیشتر موارد،

 

درمان از ساده‌ترین شکل‌های ممکن، یعنی پرهیزها و اصلاح رژیم غذایی شروع می‌شود و در ادامه با توجه به نوع بیماری،

 

استفاده از مفردات گیاهی، داروهای مرکب و در صورت نیاز، اعمال یداوی توصیه خواهد شد.

 

توجه داشته باشید که در بعضی موارد، استفاده از برخی روش‌های درمانی، در زمان نامناسب و به شیوه اشتباه، می‌تواند عوارضی ناخواسته به دنبال داشته باشد.

 

بنابراین حتما درمان خود را تحت نظر یک پزشک متخصص و در مراکز معتبر طب سنتی انجام دهید.

 

نمی‌توان یک روش درمانی خاص را شاه کلید درمان بیماری‌ها در طب سنتی دانست،

 

اما اگر به دنبال تاثیرات بلند‌مدت درمانی هستید، اصلاح سبک زندگی را فراموش نکنید.

 

استفاده از داروهای گیاهی

 

استفاده از گیاهان دارویی و داروهای گیاهی از روش‌های پرکاربرد و محبوب در طب سنتی است.

 

از ۲۵۰۰ نوع گیاه دارویی شناخته شده در ایران، ۲۰۰ نوع آن مانند رازیانه و عناب کاربرد عام داشته

 

و بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ نوع آن در درمان‌های طب سنتی به کار می‌روند.

 

داروهای گیاهی هم داروهایی هستند که معمولا بر اثر تبدیل و ترکیب گیاهان دارویی طی فرایندهایی خاص تولید می شوند.

 

کاسنی  و سیاه دانه از همین گیاهان محسوب می‌شوند.

 

اگرچه استفاده از خواص گیاهان در درمان بیماری ها بسیار فراگیر و پرکاربرد است،

 

اما باید توجه داشته باشید که هر گیاه دارویی، به موازات اثرات درمانی خود مممکن است عوارضی به دنبال داشته باشد.

 

بنابراین از خوددرمانی با داروهای گیاهی پرهیز کنید و درباره نحوه و مقدار مصرف داروهای گیاهی با پزشک خود مشورت کنید.

منبع : فروشگاه تجهیزات درمانی